Veroordeling v.z.w. Getuigen van Jehovah wegens uitsluitingsbeleid

De correctionele rechtbank te Gent veroordeelde op 16 maart 2021 de Belgische v.z.w. Christelijke gemeente van Jehovah’s Getuigen met zetel te Kraainem voor het aanzetten tot discriminatie en haat of geweld tegen ex-leden. De rechter oordeelde dat het uitsluitingsbeleid dat zij voeren tegen ex-leden in strijd is met de bepalingen van de Antidiscriminatiewet en de grondrechten gewaarborgd door het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM).

De volledige (geanonimiseerde) tekst van het vonnis vind je met deze link.

De v.z.w. kreeg een geldboete opgelegd van 96.000 euro en moet de schade van de slachtoffers van uitsluiting vergoeden. Deze uitspraak is een primeur op wereldvlak.

Geen aanval op het geloof

Niet de uitsluiting op zich wordt geviseerd. Het uitsluiten van leden is een organisatorisch recht dat onaantastbaar is. De uitgesloten slachtoffers die zich burgerlijke partij stelden willen niet terugkeren naar de Jehovah’s Getuigen. Wat wel strafbaar wordt gesteld is het beleid van de Jehovah’s Getuigen dat erin bestaat de uitgeslotene te belasteren, te beledigen en te discrimineren. Dit gebeurt door hen te negeren en dit ook op te leggen aan hun leden, op straffe van zelf uitgesloten te worden. De organisatie zet de leden hiermee aan tot haat en discriminatie.

Het belasteren en beledigen van uitgesloten leden is systematisch. Het gebeurt zowel tijdens het onderricht dat in de vergaderzalen van Jehovah’s Getuigen wordt gegeven als in hun gedrukte lectuur en videofilmpjes voor volwassenen en kinderen. Een uitgeslotene wordt voorgesteld als ‘ongedierte’ dat moet ‘uitgeroeid’ worden, ‘als honden die zijn teruggekeerd tot het opeten van hun eigen braaksel’. Dit moet leden ertoe aanzetten om te ‘begrijpen’ waarom ze uitgesloten leden moeten mijden.

De enige mogelijkheid om het contact te herstellen is als de uitgeslotene ‘berouwvol’ terugkeert en zich conformeert naar de regels van de Jehovah’s Getuigen. Op die manier worden uitgeslotenen onder druk gezet om terug te keren. Hun vrijheid van geloof is hiermee geschonden.

Het vonnis is principieel. Onder het mom van het volgen van de Bijbel en de vrijheid van geloof mogen mensen niet worden geschaad en mogen geen misdrijven worden gepleegd. De uitspraak vormt de erkenning van het lijden van vele uitgesloten leden en hun naasten. Ook de nog gelovige Getuigen zelf lijden vaak ernstig onder het beleid.

In 2015 legden enkele slachtoffers klacht neer bij het Parket te Gent. Ook het Gelijkekansencentrum UNIA sloot zich hierbij aan. Na een grondig onderzoek ging het openbaar ministerie in 2021 over tot dagvaarding van de v.z.w. voor de Correctionele rechtbank te Gent. Tal van slachtoffers stelden zich hierbij burgerlijke partij.

Wat is uitsluiting?

Jehova’s Getuigen kennen een systeem van strikte kerkelijke tucht en disciplinering. Voorbeelden van ernstige overtredingen zijn onder meer ongehuwd samenwonen, homoseksuele betrekkingen, ‘afgoderij’ zoals het vieren van een ‘vals-religieuze feestdag’ (zoals Kerstmis of Pasen), het accepteren van bloedtransfusie, roken, drugsgebruik, dronkenschap, enz.

De zwaarste sanctie die Jehova’s getuigen toepassen is excommunicatie, of het “uit de gemeenschap sluiten”.

Ieder contact met een uitgeslotene, waaronder zelfs het elkaar groeten, is vanaf de uitsluiting voor alle leden strikt verboden. Zo mogen Getuigen geen omgang meer hebben met een uitgeslotene. Dit geldt ook voor leden die zelf beslissen om geen Getuige meer te zijn. Deze regel is ook van toepassing op familieleden, op eigen kinderen en kleinkinderen, ouders en grootouders die niet onder hetzelfde dak wonen, … Elke getuige is verplicht om de uitgeslotene te negeren. Dit op alle vlakken en met alle communicatiemiddelen. Als zij dit niet doen dan worden zij ook uitgesloten.

Het betekent de sociale dood.

Volledige argumentatie Jehovah’s Getuigen van tafel geveegd

De strafrechter heeft de argumentatie gevoerd door de v.z.w. van Jehovah’s Getuigen in een 69 pagina’s tellend vonnis over de gehele lijn van tafel geveegd.

De rechter stelt zeer nadrukkelijk dat :

• de correctionele rechtbank wel degelijk bevoegd is en de aangeklaagde feiten geen drukpersmisdrijf uitmaken
• de correctionele rechtbank ook territoriaal bevoegd is
• de redelijke termijn van het onderzoek overschreden is maar dit niet van aard is dat daardoor een onherstelbare schade zou zijn opgetreden voor de rechten van verdediging
• het gevoerde strafonderzoek eerlijk en onpartijdig verlopen is
• UNIA wel degelijk onpartijdig is geweest
• de plicht van de staat tot neutraliteit en onpartijdigheid niet geschonden werd
• de vervolgde misdrijven wel degelijk aan de v.z.w. als rechtspersoon toerekenbaar zijn
• het uitsluitingsbeleid aanzet tot discriminatie en haat of geweld, zowel ten aanzien van de uitgeslotene als van alle anderen, binnen of buiten de gemeenschap, die hiermee geconfronteerd worden

Religieuze regels staan in onze samenleving niet boven het recht

De rechtbank was snoeihard ten aanzien van de beklaagde v.z.w. van Jehovah’s Getuigen :

“De door de beklaagde gepleegde feiten zijn maatschappelijk verontrustend te noemen.

Op een flagrante wijze heeft de beklaagde gedurende meerder jaren de door het EVRM gewaarborgde rechten waaronder het recht op vrijheid van godsdienst en de vrijheid om te veranderen van godsdienst, het recht op eerbiediging van het privé- familie- en gezinsleven en het recht op vrijheid van meningsuiting waarover haar leden beschikken, miskend en genegeerd.

De beklaagde stond daarbij op geen enkel ogenblik stil bij de zeer nadelige gevolgen ervan voor de slachtoffers en bij uitbreiding hun familie, kennissen en vriendenkring.

Het gedrag van de beklaagde is onverantwoordelijk en verwerpelijk. Het aanzetten tot discriminatie en het aanzetten tot het plegen van moreel geweld en haat omwille van een andersluidende geloofsovertuiging, kan in onze pluralistische samenleving onder geen beding worden getolereerd.”

De rechter besluit met de woorden :

“De rechtbank hoopt dat deze strafzaak de beklaagde bewust zal maken van de ernst van de feiten die zij gedurende jaren heeft gepleegd en dat deze strafzaak haar ertoe zal aanzetten om haar uitsluitingsbeleid onverwijld aan te passen zodat zij zich in de toekomst zal onthouden van het plegen van nieuwe feiten.”

De gevolgen van sociale uitsluiting

Iemand uitsluiten of negeren, wat doet dat met een mens?

Voor wie niet bekend is met mechanisme van de uitsluiting volstaat een klein gedachtenexperiment. Stel je hebt ruzie met je partner en als gevolg daarvan krijgt je enkele uren of zelfs dagen ‘klank noch beeld’. Niets is zo uitputtend dan dat. Pak nu dit gevoel nu vast en vermenigvuldig het met alle mensen die je kent uit je familie- en vriendenkring. Probeer je ten slotte voor te stellen dat dit iets is wat jarenlang of zelfs voor altijd zal duren… En we zijn er nog niet, je wordt bovendien niet alleen genegeerd. Je weet ook dat je voor je oorspronkelijke familie en kennissenkring voortaan behoort tot de ‘afvalligen, zondaars of kinderen van Satan’ (pagina 49 van het vonnis). Je bent voor hen voortaan geestelijk ziek.

De negatieve gevoelens van een uitgesloten persoon komen in conflict met één van onze meest fundamentele behoeften, met name de behoefte aan verbinding. Dit is een universele en fundamentele diep menselijke behoefte.

Wij zijn sociale dieren, wij zijn zo geprogrammeerd. Vele duizenden jaren geleden was bij de groep behoren van levensbelang. Wie door de groep werd verstoten was ten dode opgeschreven. De angst om uitgesloten en verstoten te worden zit in onze genen en dit heeft zijn gevolgen op de werking van onze hersenen tot op vandaag. Uit tal van wetenschappelijke studies blijkt dat zowel mensen als dieren enorme stress ervaren als ze worden uitgesloten, zelf als is dat door onbekenden, en uiteraard nog veel meer als dat gebeurt door hun naasten. Meer daarover lees je onder meer in het artikel in ICSA Today Vol. 11 No. 3, 2020 over ostracisme.

Het gaat dus over een vorm van psychisch lijden. Maar sociale uitsluiting heeft ook gevolgen op lichamelijk vlak. Hersenscans tonen aan dat wanneer iemand wordt genegeerd dezelfde hersengebieden werkzaam zijn als bij het ervaren van fysieke pijn. Een zeer eenvoudig experiment genaamd het ‘Cyberball paradigm experiment’ toont dit duidelijk aan. Recente onderzoeken, onder meer naar aanleiding van de COVID pandemie en de isolatie die deze bij mensen teweeg brengt, tonen aan dat eenzaamheid op zich zelfs aanleiding geeft tot een verhoogde en vervroegde mortaliteit. Het hebben van een goed sociaal netwerk zorgt voor een buffer tegen negatieve stress.

De gevoelens van stress en pijn zijn bij ex-leden van Getuigen van Jehovah niet anders. In de master thesis van Julia Gutgsell (VUB) over de impact van shunning bij de Jehovah’s Getuigen laat zij tal van getroffenen aan het woord (zie https://vub.academia.edu/JuliaGutgsell).

Het leven binnen de Getuigen van Jehovah versterkt de negatieve gevolgen van de uitsluiting

Naast de onmiskenbare negatieve psychische gevolgen bij de uitsluiting zijn er ook een aantal specifieke kenmerken van het leven van een Getuige die van belang zijn wanneer we het hebben over de schade naar aanleiding van de uitsluiting. De Getuigen van Jehovah zijn een zeer hechte groep met een grote groepsdruk. Contact met de buitenwereld is uit den boze.  Door manipulatie en dagelijkse indoctrinatie slagen ze er in de leden te doen breken met hun oorspronkelijke familie en vrienden. Die worden dan als vijandig beschouwd. Wanneer een Getuige dan later wordt uitgesloten, bijvoorbeeld omdat die ongehuwd gaat samenwonen, dan is er geen alternatief sociaal vangnet meer.

Omdat individualiteit bij de Getuigen niet in het minst wordt aangemoedigd (de groep komt immers op de eerste plaats) hebben leden vaak een laag zelfbeeld. Dit beperkt hun mogelijkheden om hulp te zoeken. Uit een studie blijkt ten andere ook dat uitgesloten Getuigen vaak lang wachten vooraleer ze beroep doen op professionele hulp. Binnen de gemeenschap van de Getuigen wordt de buitenwereld als gevaarlijk bestempeld, als kwaadaardig en moreel verwerpelijk. De overheid en de professionele hulpverlening moeten zij vrezen. Op die manier wil de organisatie – en zo wordt het ook omschreven in de publieke nota van het IACSSO – haar ‘reinheid’ bewaren.

Voor kinderen die binnen de groepering zijn opgegroeid kan worden aangestipt dat zij niet beschikken over een soort van ‘basis denkkader’ om op terug te vallen (er is geen ‘vroeger’ voor hen), ze leefden in een zeer gesloten sociaal systeem zonder verjaardagsfeestjes, feestjes bij vriendjes e.d. De gevolgen voor hen zijn nog meer desastreus.

Daarbij komt nog dat bijna alle vrije tijd naar de organisatie gaat. En blijft dus geen tijd meer over voor hobby’s of andere bezigheden op waarop men dan later als ex-lid kan terugvallen.

Al deze elementen versterken de negatieve gevolgen en de schade die wordt geleden door de slachtoffers van het uitsluitingsbeleid.

Beroep

Tegen het vonnis van de Gentse correctionele rechter werd namens de vzw Getuigen van Jehovah beroep aangetekend. In een arrest van 07.06.22 werd de vzw terug vrijgesproken. De burgerlijke partijen en Unia tekenden intussen cassatieberoep aan.

 

Wie ben ik?

Sinds enige jaren heb ik mij toegelegd op de juridische en andere gevolgen van geloofskwesties en de sekten. Ik werk hierbij nauw samen met de vzw SAS (Studie- en Adviesgroep inzake Sekten). Deze vereniging staat op haar beurt nauw in contact met de overheidsinstelling IACSSO (Observatorium voor de sekten).

Als advocaat sta ik slachtoffers van sektarische bewegingen bij in hun juridische strijd. In de procedure voor de Correctionele rechtbank te Gent trad ik samen met een team van advocaten op voor de slachtoffers van de shunning. Ik ben gespecialiseerd in het familierecht en erkend als familiaal bemiddelaar en collaboratief advocaat.

 

Vragen?

Heb je vragen na het lezen van deze tekst? Wil je bijstand in een geschil rond familierecht? Neem dan contact op voor een afspraak. Voor de prijs van 125 euro krijg je tijdens een gesprek van 1u (fysiek op kantoor of online) een eerste raad waar je eventueel zelf verder mee aan de slag kunt. Het gesprek is verder volledig vrijblijvend.

Eveline Van Hoecke

Familierecht advocaat – Erkend bemiddelaar in familiale zaken – Erkend collaboratief advocaat – Counseler
Schouwburgplaats 1 – 9990 Maldegem
T 050 71 09 32 – F 050 71 09 33 – BTW BE 0852 108 475
vanhoecke-advocaat.be